از بوروکراسی تا چابکی؛ رؤیای ناتمام دولت استارتاپی

روح الله دهقانی نیا، رئیس سابق معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، یکی دو سال پیش، واژه دولت نوپا را مطرح کرد و بر لزوم استفاده از رویکردهای انعطاف پذیر، نوآورانه و فناورانه در مدیریت دولتی تاکید کرد. دهقانی نیا با بیان اینکه دولت باید از بوروکراسی سنتی فاصله بگیرد و مانند یک استارت آپ عمل کند، معتقد است این تغییر رویکرد می تواند راه حل بسیاری از چالش های بزرگ کشور باشد. دهقانی نیا علیرغم عملکرد خود در دولت قبل که شاید چندان استثنایی هم به حساب نیاید، با ارائه این ایده راهی را معرفی کرد که در صورت تحقق می تواند حکمرانی ایران را به سمت بهره وری و نوآوری سوق دهد. اما این اتفاق نیفتاد. چرا

دولت نوپا در فضایی پیشنهاد شد که ایران با چالش هایی مانند قوانین دست و پا گیر، ساختارهای بوروکراتیک و عدم شفافیت در تصمیم گیری ها مواجه است. این ایده می تواند با الهام گرفتن از تجربیات جهانی و استفاده از ظرفیت داخلی راه حلی برای غلبه بر موانع و بهبود مدیریت باشد. اکنون زمان آن فرا رسیده است که این مفهوم از مرحله شعار خارج شده و به یک استراتژی عملیاتی در اداره کشور تبدیل شود. دولت نوپا می تواند الگویی برای استقرار مجدد حکومت در ایران باشد. مدلی که در آن نوآوری، انعطاف پذیری و استفاده از فناوری جایگزین ساختارهای قدیمی و ناکارآمد می شود.

در دنیای امروز که نوآوری و فناوری به ابزارهای ضروری برای رشد اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده‌اند، استارت‌آپ‌ها نقشی کلیدی در توسعه کشورها دارند. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. با وجود چالش های متعدد اقتصادی و بین المللی، اکوسیستم استارتاپی ایران در سال های اخیر رشد چشمگیری داشته است. شرکت های نوآور در زمینه هایی مانند فناوری اطلاعات، بهداشت و درمان، کشاورزی و انرژی با بهره گیری از ظرفیت داخلی و نیروی انسانی مستعد خود توانسته اند نقش محوری در اقتصاد دیجیتال کشور ایفا کنند.

از سوی دیگر، دولت ایران به عنوان یکی از بازیگران اصلی اقتصاد، گام های مهمی در حمایت و مشارکت با استارت آپ ها برداشته است. ایجاد نهادهایی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی نمونه هایی از تلاش های دولت برای تقویت این همکاری است. اما اکنون زمان آن فرا رسیده است که دولت از حمایت های معمول فراتر رفته و همکاری فعال تری با استارت آپ ها برای حل چالش های بزرگ پیش روی کشور آغاز کند. این نوع مشارکت می تواند فرصتی برای بازتعریف حکمرانی در ایران و استفاده از ظرفیت های محلی برای توسعه پایدار و ایجاد پل جدیدی باشد.

در سرتاسر جهان، همکاری‌های بین استارت‌آپ‌ها و دولت‌ها فراتر از حمایت مالی و قانونی بوده و به مشارکت‌های استراتژیک برای حل چالش‌های بزرگ تبدیل شده است. کافی است نگاهی به رابطه ایلان ماسک و ترامپ بیندازیم تا به نقش مهم مدیران فناوری و شرکت های فناوری در سیاست پی ببریم. این نوع همزیستی، که در آن دولت‌ها از انعطاف‌پذیری و نوآوری استارت‌آپ‌ها و استارت‌آپ‌ها از منابع و نفوذ دولت‌ها بهره می‌برند، می‌تواند به دگرگونی‌های عمده منجر شود.

به عنوان مثال، استارت آپ هایی مانند اسپیس ایکس در صنعت فضایی نشان داده اند که چگونه می توان خدماتی را که قبلاً در انحصار دولت ها بود، با کاهش هزینه ها و افزایش کارایی ارائه کرد. در بخش مراقبت‌های بهداشتی، استارت‌آپ‌هایی مانند Moderna و BioNTech به دنیا نشان داده‌اند که چگونه نوآوری می‌تواند شکاف‌های سیستم‌های دولتی را در مبارزه با همه‌گیری‌هایی مانند کووید-۱۹ پر کند. این مدل ها می توانند برای کشورهایی که با چالش هایی مانند مدیریت منابع آب یا بهبود خدمات شهری مواجه هستند، ارزشمند باشند.

در سراسر جهان، نمونه های موفقی از همکاری بین دولت ها و شرکت های نوپا وجود دارد. در فنلاند، یک سیستم یادگیری دیجیتال طراحی شده توسط استارتاپ ها به بهبود کیفیت آموزش و سهولت دسترسی دانش آموزان در مناطق دورافتاده کمک کرده است. دانمارک با بهره گیری از نوآوری ها در تولید انرژی های تجدیدپذیر به یکی از پیشگامان جهان در این زمینه تبدیل شده است.

در کره جنوبی، یک سیستم مدیریت بحران مبتنی بر هوش مصنوعی که توسط استارت‌آپ‌ها طراحی شده است، زمان واکنش به بلایا را به‌طور چشمگیری کاهش داده است. در آفریقای جنوبی، همکاری بین استارت‌آپ‌ها و دولت‌ها در حوزه فین‌تک منجر به مشارکت مالی برای بخش‌های کم درآمد جامعه شده است.

در ایران نمونه هایی مانند همکاری استارت آپ های حمل و نقل با نهادهای شهری نشان از پتانسیل بالای این نوع مشارکت دارد. به عنوان مثال، اپلیکیشن های حمل و نقل هوشمند توانسته اند با کاهش ترافیک و تسهیل خدمات شهری، تاثیر مثبت این همکاری ها را نشان دهند. همچنین استارت آپ های فعال در حوزه مدیریت منابع آب می توانند با همکاری دولت در کاهش تلفات و مدیریت بحران آب نقش آفرینی کنند.

دولت ایران برای استفاده از ظرفیت استارتاپ ها نیازمند اقدامات اساسی است. اول، ساده کردن تشریفات اداری و ایجاد قوانین واضح می‌تواند به استارت‌آپ‌ها اعتماد به نفس لازم را برای افزایش مقیاس بدهد. دوم، تشکیل واحدهای نوآوری دولتی که به طور خاص مسئول تعامل با استارت آپ ها هستند، می تواند به تسریع همکاری کمک کند. در نهایت سرمایه گذاری در آموزش و پرورش نیروی انسانی متخصص تضمینی برای تداوم این همکاری ها در آینده خواهد بود.

در ایران ایجاد چارچوب های حمایتی مانند تسهیل دسترسی به منابع مالی و کاهش قوانین سنگین می تواند مشوقی برای استارت آپ ها باشد. دولت باید از تجربیات کشورهای موفق بهره مند شود و رویکردهای نوآورانه ای را در حوزه هایی مانند حکمرانی شهری، انرژی و سلامت پیاده کند.

همکاری بین استارت آپ ها و دولت ها علیرغم مزایای فراوانی که دارد، همچنان با چالش هایی مواجه است. یکی از مهم ترین چالش ها، اولویت های متضاد است. دولت ها اغلب بر اهداف بلندمدت مانند عدالت اجتماعی و توسعه پایدار تمرکز می کنند، در حالی که استارت آپ ها برای رشد سریع و سودآوری تلاش می کنند. این تضاد می تواند تصمیم گیری مشترک را پیچیده کند.

در ایران، این تعارض زمانی تشدید می‌شود که برخی استارت‌آپ‌ها با مشکلاتی مانند تغییر ناگهانی سیاست‌ها و مقررات به دلیل نبود قوانین شفاف مواجه شوند. این مشکل باعث می شود بسیاری از استارتاپ ها نتوانند برنامه ریزی بلندمدت داشته باشند یا به فرصت های سرمایه گذاری موثر دست یابند.

چالش دیگر مقاومت فرهنگی در برابر تغییر است. ساختارهای دولتی سنتی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، ممکن است در پذیرش فناوری های نوآورانه مشکل داشته باشند. و در ایران ساختارهای بروکراتیک و قوانین دست و پا گیر که گاه با چابکی استارت آپ ها در تضاد است، می تواند مانعی جدی بر سر راه اجرای پروژه های مشترک باشد.

مسائل امنیت داده ها نیز یکی دیگر از چالش های اصلی است. در ایران که مسائل مربوط به حریم خصوصی و امنیت سایبری به دلیل حساسیت های اجتماعی و دولتی اهمیت فزاینده ای پیدا می کند، همکاری با استارت آپ هایی که در زمینه هایی مانند هوش مصنوعی یا بلاک چین فعالیت می کنند، نیازمند شفافیت و نظارت بیشتری برای جلب اعتماد عمومی نسبت به این همکاری ها است.

چالش دیگری که در ایران اهمیت ویژه ای دارد کمبود نیروی انسانی متخصص است. در حالی که این کشور دارای جمعیت جوان و تحصیلکرده ای است، افراد ماهر زیادی به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور را ترک می کنند. این مهاجرت نخبگان، توانایی کشور را برای استفاده از فرصت های نوآورانه محدود می کند.

همکاری بین دولت‌ها و شرکت‌های نوپا می‌تواند منجر به دگرگونی عمده در حاکمیت و ارائه خدمات شود. این همکاری‌ها با ارائه راه‌حل‌های نوآورانه برای چالش‌های اجتماعی و اقتصادی، دولت‌ها را قادر می‌سازد تا به طور مؤثرتری کار کنند و استارت‌آپ‌ها را قادر می‌سازند تا در مقیاس بزرگ‌تر تأثیر بگذارند.

برای کشورهایی مانند ایران، این همکاری می تواند پلی بین نوآوری داخلی و چالش های ملی و فرصتی برای ورود به عرصه جهانی با استفاده از ظرفیت داخلی باشد. با اتخاذ طرز فکر استارت آپ و حمایت از فناوری های جدید، دولت ها می توانند گامی اساسی در جهت توسعه پایدار و حکمرانی هوشمند بردارند.