همانطور که جانورشناسان به بررسی حیات روی زمین ادامه می دهند، آنها مدام با موجودات غیرمنتظره ای روبرو می شوند که “شیر” تولید می کنند. موجودات کاملا متفاوت مثل عنکبوت های پرنده، پنگوئن ها و در آخرین مورد: کرم ها!
ممکن است به نظر برسد که «شیردوشی» خصوصیتی است که پستانداران را از سایر موجودات جدا می کند. در واقع، حتی نام “پستانی” به غدد تولید کننده شیر اشاره دارد. این ویژگی صدها میلیون سال است که پستانداران مشترک هستند و حتی پستانداران تخمگذار مانند پلاتیپوس شیر از منافذ پوست خود ترشح می کنند.
در اوایل سال جاری در مجله Science، کارلوس جرد زیست شناس از موسسه بوتانتان در سائوپائولو، برزیل و همکارانش کشف یکی از این تولیدکنندگان غیرمنتظره شیر را اعلام کردند. در این مطالعه، دوزیستان کرم مانند به نام “Siphonops annulatus” مشاهده شد که مایعی چرب و شیر مانند برای نوزادان خود به مدت دو ماه ترشح می کنند. محققان دریافتند این شیر از نوک پستان خارج نمی شود، بلکه در مجرای دفع این دوزیست تولید می شود. کرم های کوچک همچنین صداهایی شبیه توله سگ های گرسنه ای را که مشتاق غذای خود هستند، در حالی که برای شیر به مادرشان نزدیک می شوند، تولید می کنند.
مادر سیفونپس با بچه هایش حلقه می زند
برای چندین دهه، جانورشناسان متوجه رفتار عجیب این دوزیستان، معروف به “caecilians” شده اند. جارد می‌گوید: «تقریباً 70 سال پیش، مطالعه‌ای منتشر شد که نشان می‌دهد سسیل‌زاهای زنده‌زا، جنین‌ها را در زمان نامناسبی برای تولد در مجرای تخمدان خود نگه می‌دارند». جنین ها توسط یک ماده شیر مانند ترشح شده در مجرای تخمک تغذیه می شدند. و این به سختی کل داستان بود. با گذشت زمان، جانورشناسان به نمونه‌هایی از نوزادان سسیل که از مخاط و پوست مادرشان تغذیه می‌کردند، ادامه دادند – روشی بسیار متفاوت از رفتار “پرتاب تخم” که بسیاری از قورباغه‌ها برای شروع نسل بعدی از آن استفاده می‌کنند. کیسیلین ها کرم هایی هستند که مراقبت والدین قابل توجهی از خود نشان می دهند.
در مورد Siphonops annulatus، جوان زمان زیادی را در اطراف مدفوع مادر خود می گذراند. مجرای که به نظر می رسد یک ماده چسبنده ترشح می کند. جرد می‌گوید: «بچه‌ها هیجان‌زده هستند و می‌توان آنها را دید که دائماً برای مکان‌های اطراف او رقابت می‌کنند. هنگامی که محققان ترکیب مایع و همچنین رفتار آنها را مورد مطالعه قرار دادند، متوجه شدند که نوزادان از شیری تغذیه می کنند که به طور خاص توسط مادر در پاسخ به صدای نرم نوزادان ترشح می شود.
اگرچه این کشف شگفت‌انگیز بود، اما این اولین بار نیست که محققان حیواناتی غیر از پستانداران را پیدا می‌کنند که اشکال خاصی از شیر تولید می‌کنند. این امر ارتباط نزدیکی با مراقبت والدین دارد، غذای اصلی فرزندان را فراهم می کند و آنها را در آسیب پذیرترین دوره نگهداری می کند.
طبیعت شناسان مدت هاست می دانند که برخی از پرندگان مانند کبوتر، پنگوئن و فلامینگو نیز نوعی شیر برای فرزندان خود تولید می کنند. در سال 1786، جان هانتر جراح انگلیسی مشاهده کرد که کبوترها از هر جنس شیری چرب و غنی از پروتئین در لایه شاخی واقع در گلویشان تولید می کنند. مطالعات و مشاهدات از آن زمان نشان داده است که این پرندگان به سادگی غذا را پس نمی گیرند، بلکه برای تغذیه جوجه های خود “شیر پرنده” را تشکیل می دهند. با توجه به اینکه پرندگان بارها شکل شیر خود را تکامل داده اند و پرندگان بسیاری از توانایی های خود را از اجداد دایناسور خود به ارث برده اند، محققان پیشنهاد می کنند که برخی از دایناسورها ممکن است به روشی مشابه از فرزندان خود مراقبت کرده باشند.
مطالعات و مشاهدات روی شیر غیر پستانداران اغلب کلمه “شیر” را در گیومه قرار می دهند زیرا دقیقاً مشابه شیر پستانداران نیست و منشأ تکاملی یکسانی ندارد. جاشوا بنوا، حشره شناس دانشگاه سینسیناتی، درباره چنین مایعاتی در غیر پستانداران می گوید: «ما معمولاً آن را ماده شیری می نامیم. اما شیر همانطور که می دانیم معمولاً به پستانداران محدود می شود. با این حال، او خاطرنشان می کند که “از نظر عملکردی به یک شکل عمل می کند و حتی برخی از پروتئین های موجود در آنها مشابه هستند.” بنوا می‌گوید: «مگس‌های تسه‌سه همچنین ماده‌ای شبیه شیر تولید می‌کنند که سفید رنگ و سرشار از چربی است که توسط ماده‌ها ترشح می‌شود و به خردسالان تغذیه می‌شود».
عنکبوت که به بچه هایش شیر می دهد مانند پستانداران
به طور خاص به نظر می رسد که بی مهرگان موادی شبیه شیر را بارها و بارها تکامل داده اند. عنکبوت ها ممکن است اولین حیواناتی نباشند که هنگام مراقبت از والدین به ذهن می رسند. اما در سال 2018، دوباره در مجله Biologists، آنها اعلام کردند که یک عنکبوت پرنده را کشف کرده‌اند که به بچه‌هایش تا زمانی که به اندازه کافی بزرگ شوند، تغذیه می‌کند تا بتوانند از پس خود برآیند. در این حالت، عنکبوت پرنده قطرات مایعی شبیه شیر را از شیاری در شکم خود تولید می کند. والدین عنکبوتی حتی پس از رسیدن به بلوغ نیز به تغذیه عنکبوت ها ادامه می دهند. تا زمانی که کودکان دائماً غذای خود را نمی چنگند، شیر در دسترس آنها است.
بنوا می گوید: «مواد شیر مانند چندین بار در میان بندپایان تکامل یافته اند. مگس ها حداقل سه بار این مایعات را تکامل داده اند، سوسک ها یک یا دو بار، عنکبوت ها به آن دست یافته اند و حتی مورچه های نر نیز همین کار را کرده اند. سوال این است که چرا شیر بارها و بارها ظاهر می شود؟
تعیین زمان رشد شیر و مراقبت نزدیک والدین در ارگانیسم های مختلف یک کار چالش برانگیزتر است. هدف اصلی شیر بلعیده شدن است و بافت های نرمی که شیر تولید می کنند به ندرت در فسیل ها حفظ می شوند. تعیین منشاء تاریخی شیر در بین پستانداران نسبتاً آسان است (همه پستانداران شیر تولید می کنند، بنابراین باید در آخرین جد مشترک ما با پلاتیپوس بوده باشد)، اما وقتی در حیوانات دیگر رخ می دهد، تعیین منشا آن چندان آسان نیست.
بنوا می‌گوید در بیشتر موارد ابتدا نوعی مراقبت والدین وجود دارد و سپس به والدین اجازه می‌دهد مواد مغذی مانند مخاط، پوست یا شیر را برای فرزندان خود فراهم کنند. به عنوان مثال، یک دوزیست که اخیراً در Science مورد بحث قرار گرفته است، به بچه هایش اجازه می دهد تا مقداری از پوست آن را بخورند و به نظر می رسد برخی از بچه قورباغه ها به روشی مشابه از والدین خود شیر می دهند. اگر یک گودال مایع روغنی یا غنی از پروتئین ترشح کند که این فرزندان را تغذیه می کند، می تواند به مرور زمان جایگزین شیر شود.
بدون شک مراقبت از والدین و تهیه شیر به پستانداران از زمان دایناسورهای اولیه تا به امروز کمک کرده است، اما پستانداران در کمک به فرزندان خود منحصر به فرد نیستند. اشکال مختلف زندگی به گونه‌ای تکامل یافته‌اند که به شیوه‌ای مانند پستانداران عمل می‌کنند و از والدین خود برای کمک به رشد نسل بعدی فداکاری می‌کنند. بنابراین دفعه بعد که یک کبوتر را در پیاده رو یا یک کیسیلین در یک جنگل بارانی دیدید، به این فکر کنید که این موجودات چه چیزهای غیرمنتظره ای با ما دارند!
